Zoals na de berichtgeving van de afgelopen weken werd verwacht, heeft het kabinet vandaag het voornemen uitgesproken om de nieuwe onderzeeboten bij Naval Group te bestellen. Dat maakte demissionair staatssecretaris Christophe van der Maat vanmiddag bij de Onderzeedienst in Den Helder bekend. Ook werden de namen van de nieuwe boten onthuld. De eerste boot krijgt de naam 'Orka'.
Christophe van der Maat op steiger 19, met op de achtergrond een van de te vervangen onderzeeboten, Zr.Ms. Dolfijn. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Als het aan het kabinet ligt, gaat een behoorlijk deel van de marine beginnen aan een Frans tijdperk. Behalve de Mijnendienst, krijgt ook de Onderzeedienst haar toekomstige eenheden uit Frankrijk geleverd. Volgens programmadirecteur commandeur (LD) Jurjen Kwak bleek na analyse dat het Franse aanbod het beste was. "Een geweldige winnaar", zegt Kwak. "We hebben goede voorstellen gekregen en dit was gewoon heel duidelijk. Ons advies vanuit COMMIT [de inkooporganisatie van Defensie] is ook het advies dat in de Kamerbrief staat."
Ook commandant Onderzeedienst kapitein ter zee Jeroen van Zanten is blij: "Zoals we het hele proces de afgelopen jaren hebben doorlopen, zijn we onwijs blij met de boot die nu aangeboden is en die we gaan krijgen. Is dit de beste boot? Dat kunnen we achteraf pas concluderen, maar ik denk het wel."
Vice-admiraal René Tas, commandant Zeestrijdkrachten denkt in diezelfde lijn: "Het is de beste boot en de beste prijs. Het is een combinatie, maar ik heb me laten vertellen dat het onwijs goede boten zijn. Een gigantische stap voorwaarts."
Een stap voorwaarts voor de hele vloot, zegt Tas. "Ik ben superblij. Het is ongelooflijk belangrijk voor de marine. Naast de nieuwe fregatten en de Amfibische Transportschepen, zijn deze onderzeeboten hartstikke hard nodig." Voor de marine in den brede, maar ook voor specifiek onderzeebootbestrijding. "Omdat we maar twee M-fregatten hebben en drie onderzeeboten, zie je dat je onderzeebootbestrijdingscapaciteit aan het afnemen is. Minder mensen, minder schepen, betekent ietsje minder expertise. We zijn nu al sinds een tijd al die expertise, dus van de fregatten, helikopters en onderzeeboten, aan het bundelen om zeker te stellen dat die capaciteit verder kan uitbreiden."
De bekendmaking werd gedaan ten overstaan van personeel van de Onderzeedienst en voormalig commandanten van de Onderzeedienst. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Volwassenheid
Omdat werven punten kregen voor onder andere de boot zelf en de prijs en dit in het gunningsmodel zit ingebakken, is onduidelijk hoe groot de rol van de prijs van de Franse aanbieding was. Hoe goed het proces ook is doorlopen, uiteindelijk is de boot voor de Onderzeedienst en zal de bemanning als de boot eenmaal vaart, vooral de beste boot willen. De beste prijs is dan niet relevant. Op de vraag of het de beste boot is, antwoorde demissionair staatssecretaris Van der Maat dat het "de beste boot, voor de beste prijs met veel Nederlandse betrokkenheid" is. "Naast dat het voorstel voldoet aan de primaire eisen, is Naval ook als winnaar uit het gunningsmodel gekomen."
Van der Maat vervolgde: "We waren onder de indruk van de maturiteit van het bod van Naval. Wij hebben heel veel vertrouwen in dit bod. Het heeft ook allemaal een paar maanden geduurd, er is doorgevraagd, er is doorgezaagd. De maturiteit van het bid is gewoon enorm."
Los van het goede voorstel, zijn er landen waar de samenwerking met de Fransen niet goed verliep, zoals Australië. Voorkomen dat de Nederlands-Franse samenwerking eenzelfde kant op gaat als in Australië, lijkt niet zo relevant. Van der Maat: "Onze vorige C-COMMIT vice-admiraal Arie Jan de Waard is naar Australië gegaan en heeft zich laten informeren over die samenwerking. Hij kwam terug met vooral de opmerking: 'het is een politieke afweging geweest'. Het had niks met performance en dat soort zaken te maken."
Spionage
Een van de verhalen die afgelopen week rond het project terugkwamen, was het verhaal over spionage door de Franse inlichtingendienst. In zijn boek 'Dit wil je écht niet weten' schrijft Huib Modderkolk kort over een hack in het mail-, app- en telefoonverkeer van Saab in 2019 op het moment dat Defensie alleen met Damen en Saab verder wil gaan. Volgens Modderkolk ontdekte de Zweedse inlichtingendienst de hack en "twijfelt de Zweedse dienst niet over de daders: die moeten uit Frankrijk komen", schrijft Modderkolk. De Telegraaf wees hier in een artikel afgelopen week op.
Van der Maat zei woensdag in het Kamerdebat dat dit "aan Zweden is". Op de vraag die Marineschepen.nl vandaag stelde of er onderzoek wordt gedaan, omdat Saab deelnemer was in een Nederlandse aanbesteding, wil Van der Maat niet veel antwoorden. "Spionage, dat heb ik in de krant gelezen", zegt hij, "ik denk dat dat een zaak is voor Frankrijk en Zweden, en niet aan ons."
Internationale samenwerking
De Nederlandse marine is de laatste jaren meer gaan samenwerken met de Franse marine. Als Nederland Franse onderzeeboten zal die samenwerking hechter kunnen worden. "Ik kijk er naar uit om onze relatie te verbeteren", zegt commandant Onderzeedienst Van Zanten. "Hoe dat vorm zal krijgen, dat weet ik niet. Dat gaan we onderzoeken."
Is de Nederlandse Onderzeedienst een gelijkwaardige partner? "Ze hebben een onderzeedienst van 3000 man. Dat is een grote onderzeedienst, met veel ervaring, een eigen industrie. Wij zijn significant kleiner. Maar voor de boten die we halen en de technologie denk ik dat we daar op een gelijkwaardige manier over kunnen praten. De manier waarop Nederland de onderzeeboten inzet, doet niets onder voor hoe anderen dat doen, inclusief de Franse onderzeedienst. We zijn een stuk kleiner, maar dat is helemaal niet erg."
De Nederlandse marine en de Onderzeedienst nog wel meer, heeft een historische band met de Britten. De keuze voor Franse boten heeft, ondanks de steun die de Britten aan Saab gaven, geen invloed volgens Van Zanten: "De relatie met de Britse onderzeedienst is hartstikke goed en ik heb geen indicatie dat de relatie er onder zal lijden."
Amerikaanse of toch Franse wapens?
Behalve het Verenigd Koninkrijk, is ook de VS een belangrijke partner van de marine. De Nederlandse onderzeeboten opereren al vele decennia met Amerikaanse torpedo's. De onlangs gemoderniseerde Mk48-torpedo, staat ook op de planning voor de nieuwe boten. Vorig jaar stond in de Kamerbrief dat de Tomahawk kruisvluchtwapens (ook uit de VS) die Nederland wil aanschaffen, ook op de toekomstige onderzeeboten moeten komen. Dat was voor geen van de drie aanbieders een probleem.
Frankrijk wil niet dat Amerikaanse wapensystemen verbinding maken met bijvoorbeeld hun software. Andersom willen de Amerikanen niet dat Franse systemen in direct contact staan met hun wapens. De oplossing is een soort interface (TTCWS genaamd) die de Amerikaanse en Franse systemen uit elkaar houdt, terwijl ze toch met elkaar kunnen praten. Een situatie waarin je een torpedo aan boord hebt die niet rechtstreeks mag praten met het combat management systeem, klinkt wellicht vreemd. Een andere oplossing is, toch kiezen voor Franse wapens.
Van Zanten sluit die mogelijkheid niet uit, al is dit nog heel vroeg, zegt de commandant Onderzeedienst. "Natuurlijk kijken we naar de wapensystemen en de relaties die we al vele jaren hebben. Maar het is niet zo dat we blind zijn voor andere ontwikkelingen. De tijd zal leren wat het beste is voor Nederlandse Defensie om te verwerven."
Opvallend was ook dat staatssecretaris Van der Maat een jaar geleden in zijn Kamerbrief Tomahawk expliciet noemde, maar in zijn toespraak van vandaag het model raket vaag hield: "En daarom krijgt de nieuwe klasse, naast torpedo's, ook de zogenaamde strike capability. Hiermee kunnen we van onder water met raketten doelen raken op honderden kilometers achter de kustlijn."
De Franse onderzeeboten hebben in plaats van Tomahawk de Missile de Croisière Naval (MdCN) en krijgen de nieuwe F21-torpedo.
De onthulling van de namen. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Orka
Voor het eerst zal een onderzeeboot van de marine de naam 'Orka' krijgen. Die naam was, zoals lezers van het boek Orka zullen weten, ooit bedoeld voor de vierde onderzeeboot van de Walrusklasse. 'Orka' werd echter als te agressief gezien en dus moest een andere naam worden gevonden en dat werd 'Bruinvis'.
De naam 'Orka' komt nu dus terug en wel als eerste boot van de nieuwe klasse, die dus 'Orkaklasse' gaat heten. "Ik vind het mooi dat we in de lijn van de traditie van de Koninklijke Marine hebben kunnen blijven", zegt Van Zanten, "en een combinatie van oud en nieuw hebben kunnen vinden. 'Zwaardvis' en 'Tijgerhaai' zijn bekende namen, 'Orka' en 'Barracuda' zijn nieuw. Waarbij ik mijn best voor Barracuda, een tropische vis, heb gedaan, omdat we binnen de Traditiecommissie ook de relatie met de eilanden in de Caribische Zee wilden benadrukken. 'Piranha' kwam ook voorbij, maar dat is een zoetwatervis. Barracuda is een zoutwatervis."
Nog twee tot drie jaar ontwerpen
Het zal nog even duren voor er echt een boot met de naam Orka zal zijn. Eerst moet het voornemen door de Tweede Kamer heen. "En daarna hopen wij het contract te ondertekenen", zegt programmadirecteur Kwak. "Vervolgens begint het ontwerpen. Van de artist impression wordt een detailengineering gemaakt. De werf zal daar nog zeker een jaar of twee tot drie voor nodig hebben. In die periode lopen we ook het instandhoudingsprogramma op. Op het moment dat duidelijk wordt hoe die boot er in detail uit gaat zien en we weten welke installaties er aan boord komen, kan je dus ook dat contract oplopen. Na een jaar of 3 start de bouwfase."
Defensie blijft volgens Kwak in die periode ook betrokken. "Het betekent niet dat we nu een contract tekenen en over zeven jaar de sleutel ophalen. Want de werf is ook gehouden aan het laten zien hoe zij de eisen invullen en welke vorderingen zij maken." Het is wel zo dat er niet veel aan te passen valt, mocht Defensie nog andere eisen hebben. "De werven hebben een ontwerp aangeboden, dat ontwerp hebben ze ingericht op onze eisen. Wij kennen misschien de hoofdinstallaties wel, maar weten niet in detail van welk merk alle systemen en onderdelen zijn. Daar gaan wij ook niet over, want de werf is ontwerpverantwoordelijk en ook systeemverantwoordelijk. Die moet er voor zorgen dat er straks een boot in het water ligt die doet wat wij hebben geëist. Daar gaan we ze ook aan houden en dat gaan we aandachtig volgen."
Op 27 maart staat de technische briefing gepland voor de Tweede Kamer. Daarna zal een debat over het voornemen worden gevoerd.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
