In veel discussies over de onderzeeboten gaat het over werkgelegenheid en omzet voor Nederlandse bedrijven. Net als in veel andere landen zou rol van Defensie, bedrijven en kennisinstituten in de ontwikkeling van onderzeeboten zo groot mogelijk moeten zijn. Niet om economische maar om strategische redenen. Bij nieuwe onderzeeboten zou het dan ook moeten gaan over de beste boot voor de Onderzeedienst, terwijl iedereen in het achterhoofd houdt dat het om een strategisch wapen gaat en dat zoiets gevolgen heeft voor de te bouwen boot en te kiezen bouwer.
De (oude) centrale van de onderzeeboot Zr.Ms. Bruinvis. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Onderzeeboten zijn platformen van strategisch belang. Ja, soms worden Nederlandse operaties aangehaald waarbij ze taxichauffeurs in voormalig-Joegoslavië afluisterden, of drugstransporten in kaart brachten, maar die operaties zijn niet voor niets openbaargemaakt.
Onderzeeboten zijn in vredestijd in staat om langdurig informatie over marineschepen en onderzeeboten te verzamelen, informatie die van groot belang kan zijn in oorlogstijd.
Ze kunnen bovendien speciale eenheden afzetten en in oorlogstijd hebben ze met de torpedo een afschrikwekkend wapen. En dat zonder dat ze eenvoudig gedetecteerd kunnen worden.
Informatie die vergaard is door een onderzeeboot is vaak geheim en wordt niet zomaar gedeeld met andere landen. Ook over die operaties wordt zoveel mogelijk gezwegen.
Onderzeeboten hebben een heel andere rol en positie dan andere marineschepen. Dat wordt ook in andere landen gezien en bijvoorbeeld Duitsland heeft de onderzeeboottechnologie tot 'sleuteltechnologie' gemaakt. Zweden vond de onderzeebootindustrie zo belangrijk dat het onderzeebootbouwer Kockums terug liet kopen uit Duitse handen en voor de Fransen is de strategische waarde van onderzeeboten vanzelfsprekend. Ook Brazilië, Italië, India, Spanje, Turkije en Zuid-Korea hebben allemaal besloten om voor het eerst of weer onderzeeboten zelf te gaan en blijven bouwen. Hun nationale industrieën werken dan ook intensief samen met onder andere het Duitse tkMS en de Franse werf Naval Group.
Nederlands belastinggeld
Na het artikel van de Telegraaf twee weken geleden over de aanstaande winst van Naval Group, barstte onmiddellijk een discussie los over wie de onderzeeboten zou moeten bouwen en of de opdracht wel naar Frankrijk zou moeten gaan.
Bij veel reacties op dat verhaal en in nieuwe artikelen ligt de nadruk op het "Nederlandse belastinggeld" dat in het buitenland wordt uitgegeven en de misgelopen werkgelegenheid.
Zo schrijft EenVandaag: "Ook in dit geval ligt er veel werkgelegenheid en omzet in het verschiet. Volgens brancheorganisatie Netherlands Maritime Technology kan de totale omzet voor de maritieme industrie in ons land oplopen tot 5,4 miljard euro.
De potentiële werkgelegenheid schatten zij in op 25.000 manjaren, gedurende de hele periode dat de onderzeeërs in gebruik zijn."
Eerder werd in de podcast van de Telegraaf een half uur lang gesproken over onderzeeboten en lag de focus vrijwel volledig op de economische aspecten: kosten van de boot en de waarde voor de industrie. Ondertussen lobbyen de provincies Zeeland en Zuid-Holland voor bouw en banen in hun regio.
Een lezer van Marineschepen.nl opperde een idee voor compensatie. Bijvoorbeeld Franse hulp bij de bouw van Nederlandse kerncentrales.
Het zijn logische gedachten en de economische component is dan ook ingebakken in de gunning. Voor deze opdracht kunnen werven punten scoren door de Nederlandse industrie rechtstreeks te laten deelnemen in de onderzeebootopdracht, maar werven kunnen Nederlandse defensiebedrijven ook indirect betrekken. Bijvoorbeeld door onderzeeboten met de eigen leveranciers te bouwen en vervolgens radars of voertuigen te bestellen in Nederland.
Defensie zelf doet er buiten de aanbesteding ook aan mee zo lijkt het. Twee weken voor de bekendmaking van de onderzeebootgunning en drie dagen na het bericht van de Telegraaf, kondigde Defensie in de vorm van de nieuwe fregatten de grootste maritieme order van dit moment aan en werd Damen genoemd als de te kiezen werf. Ook mag Damen, zo bleek een week later, zes Amfibische Transportschepen bouwen.
Industrie is niet het doel
In al deze bespiegelingen, discussies en reacties lijkt het te draaien om werkgelegenheid en economie, de industrie nu en in de toekomst. Dat is, in het algemeen, ook ontzettend belangrijk.
Het doel van onderzeeboten is echter niet het financieren van de industrie. Ook niet de Nederlandse industrie. Het doel is dat deze strategische inlichtingen gaan verzamelen, special forces kunnen afzetten, torpedo's moeten kunnen lanceren. Een oorlog moeten voorkomen en als dat niet lukt, een oorlog moeten winnen.
Dit valt dan ook niet te compenseren door de Nederlandse industrie compensatie-opdrachten te geven. Als Thales in Hengelo extra radars mag bouwen is dat mooi, maar daar wordt Nederland op onderzeebootgebied niets wijzer van.
En wie onderzeebootbouw koppelt aan werkgelegenheid is vatbaar voor een repliek vanuit Defensie, zoals: kijk hoe belangrijk wij de Nederlandse industrie vinden als het om fregatten en andere bovenwaterschepen gaat. Wij geven de ene na de andere miljardenorder aan de Nederlandse industrie!
Landen zeggen het liefst niets over hun onderzeebootoperaties. Ook Nederland niet. Min of meer per toeval kwam veel informatie over de Nederlandse geheime operaties tijdens de Koude Oorlog in het Nationaal Archief in Den Haag te liggen. Deze missies vanaf 1968 zijn en blijven, zo liet de MIVD weten, geheim. De informatie die middels het boek In het diepste geheim over de 17 beschreven patrouilles naar buiten kwam, is vooralsnog het enige beeld dat we van dergelijke missies hebben. Nog altijd zijn onderzeeboten onder water uiterst uiterst lastig op te sporen spionnen en nog steeds worden zij met grote regelmaat ingezet voor inlichtingenoperaties. Hier een periscoopfoto van een Donklasse onderzeebootmoederschip met een Foxtrotklasse onderzeeboot van de Sovjetmarine in de Middellandse Zee. (Foto: Hr.Ms. Zwaardvis)
Onderzeebootkennis veiligstellen
De rol van de Nederlandse Defensie, Nederlandse bedrijven en kennisinstituten in onderzeeboten moet zo groot mogelijk zijn, niet zozeer omdat er geld aan te verdienen is. Het gaat om de strategische waarde van deze boten door wat zij doen, hoe geheim deze operaties zijn en wat ze opleveren. Daarnaast zet Nederland de boten op een andere manier in dan Frankrijk, Duitsland en Zweden.
Dit is natuurlijk lastig uit te leggen als nota bene de Nederlandse regering en Defensie de strategische waarde van onderzeeboten niet hebben vastgelegd.
Voor Frankrijk, Duitsland en Zweden staat het belang van onderzeeboten wel als een paal boven water. Maar ook dat ze deze kennis vanwege strategische veiligheidsbelangen niet zomaar willen delen. Een logisch gevolg is dan dat zij de onderzeebootkennis en -ervaring zoveel mogelijk willen veiligstellen. In eigen land.
In 2019 schreef de Duitse Defensie over de nieuwe Noors-Duitse onderzeeboten dat deze "aanzienlijk bijdraagt aan het behoud van de nationale sleuteltechnologie 'onderwaterscheepsbouw'. Het project stelt de ontwikkelings-, productie- en reparatiecapaciteiten in de Duitse industrie voor de nabije toekomst veilig. Tegelijkertijd biedt het project de kans op het creëren van een Europese onderzeebootklasse met de betrokkenheid van andere internationale partners en daarmee het langdurig gebruik en behoud van industriële capaciteiten."
Ook voor Naval Group, en dus voor Frankrijk, is het binnenhalen van deze order van belang. CEO van Naval Group Pierre Eric Pommellet legde afgelopen november tegenover het Franse blad Le Marin uit waarom de exportactiviteiten essentieel zijn voor het bedrijf: "ten eerste stellen de internationale verkopen ons, door de omvang van de activiteit die zij met zich meebrengen, in staat een levensvatbaar en concurrerend industrieel model te hebben. Vervolgens ondersteunen ze het buitenlandse beleid van Frankrijk door partnerschappen of defensieovereenkomsten aan te gaan."
Volgens Pommellet wordt nu een derde van de omzet gegenereerd door export "en we zouden het graag iets willen verhogen, voorbij de 35%, misschien wel tot 40%".
Toch is het niet zo dat Naval Group's voortbestaan afhankelijk is van export. De marketingmanager voor onderzeeboten zei vorig jaar tijdens een perspresentatie voor Nederlandse journalisten dat de Franse onderzeebootkennis tot in ieder geval 2090 door de Franse overheid is vastgelegd bij Naval Group.
Voor Saab zal net zo goed gelden dat zij naast de opdracht van de huidige twee onderzeeboten, graag meer onderzeeboten wil kunnen bouwen om kennis en ervaring op peil te houden. Uiteindelijk komt ook dat ten goede aan Zweden zelf.
Wat daarnaast bij alle partijen mee kan spelen is dat Nederland op een andere manier met onderzeeboten opereert en de Nederlandse onderzeeboten een goede reputatie hebben. Voor de winnende partij levert het meer kennis op over hoe Nederland dat doet en biedt het weer nieuwe kansen voor een volgende export.
Help je Marineschepen.nl?
Met jouw donatie kan Marineschepen.nl -onafhankelijk- nieuws- en achtergronden blijven publiceren.
Of scan deze QR-code met je telefoon.
Meer info over donaties aan Marineschepen.nl lees je op de donatiepagina.
Verliezer
Bij een verkeerd besluit mist de Nederlandse industrie opdrachten en dat is voor een deel van de Nederlandse bedrijven, die zich actief bezighouden met onderzeeboten, erg slecht nieuws.
Maar wie uiteindelijk het meest te verliezen heeft zijn bijvoorbeeld de Onderzeedienst, de inlichtingendienst MIVD en de toekomstige Nederlandse regering.
Als de onderzeeboten, waar Nederland in bijvoorbeeld de Koude Oorlog maar ook daarna veel successen mee heeft behaald, straks niet kunnen doen wat zij moeten doen is het doel niet bereikt.
Ook heeft Nederland veel te verliezen op gebied van het onderhoud van de onderzeeboten. De problemen met de Canadese onderzeeboten zijn berucht: in 2019 voer geen enkele onderzeeboot, terwijl drie van de vier Nederlandse boten in de jaren daarvoor 150 dagen per jaar naar zee gingen.
De marine en Nederlandse bedrijven weten dan ook alles over de eigen Walrusklasse en een tegenslag voor de Nederlandse industrie betekent op termijn een extra tegenslag voor de marine.
De gunning zou dus moeten gaan om de beste boot voor de Onderzeedienst van de toekomst en met welke partner Nederland het best kan samenwerken.
Zorgen
Defensie heeft een heel gunningsmodel opgetuigd waar 'de beste boot' een onderdeel van is. Als de Telegraaf schrijft dat Naval Group de aanbesteding heeft gewonnen op basis van 'de beste prijs' en Defensie doet er vervolgens in de communicatie rond A-brieven alles aan om duidelijk te maken hoeveel geld er naar de Nederlandse industrie gaat, zorgt dat niet voor extra vertrouwen.
Vooral niet omdat de gunning, om goede redenen, niet heel erg transparant is.
Als Naval Group de beste boot en de beste partner blijkt voor Nederland, is er vanzelfsprekend geen probleem. Maar een gunningsuitslag die wordt aangelopen met 'kijk hoeveel geld we in de Nederlandse industrie investeren met bovenwaterschepen', is -ook voor de winnaar- zorgelijk.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
