De poging van SGP-kamerlid Chris Stoffer om enkele dagen voor het voorlopige gunningsbesluit van het kabinet de onderzeebootopdracht rechtstreeks te gunnen aan Saab en Damen, leverde stevige kritiek op vanuit de Tweede Kamer. Het debat werd door een meerderheid als te vroeg - of juist als te laat - gezien. Toch klonk een groot deel van de Kamer bezorgd over de geluiden vanuit de media.
Chris Stoffer aan het woord tijdens het debat over onderzeeboten. (Beeld: Tweedekamer.nl)
Het is niet zo lang geleden dat onderzeeboten vooral een discussie opriepen over of ze nog wel nodig zijn. Gisteravond was, met een volle tribune, vrijwel de hele Tweede Kamer het er over eens: onderzeeboten en de Nederlandse maritieme industrie zijn belangrijk.
Dat betekende niet dat de SGP met de ultieme poging om het aanstaande gunningsbesluit uit handen van het demissionaire kabinet te nemen, eenvoudig slaagde. Stoffer, die al eerder plannen steunde om de opdracht rechtstreeks aan Saab en Damen te gunnen, benadrukte dat de aanbesteding wat hem betreft helemaal niet nodig was geweest. Door de gunning uit te stellen tot de komst van een nieuw kabinet, hoopte de SGP-voorman de verwachte gunning aan Naval Group te kunnen voorkomen. D66, CDA, GroenLinks-PvdA, NSC, Volt en de VVD uitten kritiek op Stoffer. Volgens deze partijen moet het proces juist afgemaakt worden en zou geen sprake van "goed bestuur" zijn als de Kamer op basis van geruchten de aanstaande D-brief zou blokkeren.
De partijen die Stoffer wel steunden, wezen vooral op wat in hun ogen de gevolgen kunnen zijn voor een winst van Naval Group. Behalve BBB, waren dat PVV, Forum voor Democratie en JA21. Volgens de PVV betekent een keuze voor een Franse werf "een economische ramp" voor de Nederlandse maritieme maakindustrie. Ook de SP steunde Stoffer, Kamerlid Bart van Kent herhaalde de oude leus van zijn partij over onderzeeboten ("liever geld naar onderwijzers"), maar voegde daar aan toe: "Als ze er dan toch komen, dan moeten ze in Nederland worden gebouwd." Volgens Van Kent was het debat ook helemaal niet verkeerd getimed, omdat dit het moment is om de regering op te roepen in Nederland te bouwen.
Voor Van der Maat was het eenvoudig: niet vooruitlopen op een besluit in de ministerraad. (Beeld: Tweedekamer.nl)
Drie groene lichten
Demissionair staatssecretaris Christophe van der Maat wees zoals verwacht op het feit dat de ministerraad vrijdag pas een besluit neemt en hij daar niet op kan vooruitlopen. Van der Maat nam wel van de gelegenheid gebruik om bepaalde elementen uit het proces nog eens toe te lichten. In een reactie op vragen over het lekken van informatie naar de pers, legde Van der Maat uit dat de duizenden pagina's aan offerteboekwerken sinds juli door Defensie, in samenwerking met TNO en MARIN, zijn beoordeeld. Daarbij werd gecompartimenteerd gewerkt, zodat vrijwel niemand een overzicht van alle offertes, namen van werven werden ook geanonimiseerd en vaak werd met papier gewerkt om lekken te voorkomen.
Vrijdag staat het voorlopig gunningsbesluit op de agenda van de ministerraad en vrijdagmiddag zal de staatssecretaris het besluit in Den Helder bij de Onderzeedienst bekendmaken. De winnende werf moet drie groene lichten hebben gekregen, lichtte Van der Maat nogmaals toe: het voorstel moet voldoen aan de primaire eisen (zoals snelheid en geluidseisen), het beste voorstel (de best mogelijke balans tussen specificaties van de boot, prijs, risicobeheersing en de waarborging van nationaal veiligheidsbelang en strategische autonomie), het derde groene licht moet komen van de industriële samenwerkingsovereenkomst (ICA). "Afgesproken is dat alleen als alle drie de lichten op groen staan, wordt overgegaan tot gunning."
Van der Maat benadrukte dat het belangrijk is dat de Nederlandse industrie betrokken is bij het project. Dat wordt volgens de staatssecretaris op drie manieren geborgd: "De werven kunnen zich in het gunningsmodel onderscheiden door het betrekken van Nederlandse bedrijven bij kritieke systemen van onze onderzeeboten. Het tweede spoor is dat de werven moesten voldoen aan de eisen die Defensie in staat stelt om het onderhoud zoveel mogelijk zelfstandig te organiseren en de regie-rol voor de DMI in Den Helder. En dan het derde spoor, de ICA."
Na de gunning van vrijdag, wil Defensie het tempo er in houden. Dat moet deels vanwege de verouderde Walrusklasse, zo zei Van der Maat, maar ook omdat in juli de offertes in de aanbiedingen van de werven verlopen. Op 27 maart staat de besloten technische briefing aan de Tweede Kamer over het besluit op het agenda, in mei zal de Audit Dienst Rijk met haar rapport komen en vervolgens volgt een debat in de Tweede Kamer over de D-brief en het gunningsbesluit. Vóór juli wil Defensie het contract ondertekenen met de winnende werf.
Waarschuwing
Het Defensie Materieel Proces is na de aanschaf van de Walrusklasse opgezet om de Kamer meer invloed te geven, toch zei BBB-kamerlid Gijs Tuinman het gevoel te hebben straks voor een voldongen feit te staan. Dat zei hij omdat Van der Maat de Kamer had gewaarschuwd voor extra vertraging als wordt afgeweken van de "drie groene lichten". Het uitstellen van de gunning tot de komst van een nieuw kabinet, kan volgens Van der Maat negen tot twaalf maanden vertraging opleveren.
Demissionair minister Micky Adriaansens. (Beeld: Tweedekamer.nl)
Geen 'onderzeebootverplichting'
Behalve Van der Maat, had ook demissionair minister van Economische Zaken en Klimaat Micky Adriaansens veel geruststellende woorden aan de Tweede Kamer over de Nederlandse industrie. Vlak voor het sluiten van de vergadering, bleek na doorvragen van Stoffer dat Adriaansens toch een te rooskleurig beeld had geschetst.
Adriaansens had eerder tijdens het debat gezegd dat de samenwerkingen die de werven met Nederlandse bedrijven beloven gecontroleerd waren door haar ministerie en dat met de Nederlandse bedrijven contact was opgenomen of er daadwerkelijk sprake was van contracten. Navraag leerde haar dat haar ministerie toch niet alle samenwerkingsbeloftes met Nederlandse bedrijven kan controleren. "We zijn ook geen auditdienst", lichtte ze toe. "Maar we hebben wel veel contacten met die bedrijven, dus ook vanuit die kant kunnen we vragen stellen. We moeten wel heel voorzichtig bewegen, omdat het gaat over contracteren en bedragen. Dus als je gaat checken: 'klopt het dat u in de offerte staat voor 100.000 euro en er was ingezet op 150.000, dan verstoor je het onderhandelingsproces."
Toen Stoffer zei dat dit juist gaat over waar hij zich zorgen om maakte, antwoordde Adriaansens dat er "hele harde juridische verbindingen in de overeenkomst zitten om te zorgen voor een alternatief". Die verplicht de werf niet op onderzeebootgebied samen te werken, maar in ieder geval binnen de Nederlandse maritieme industrie, zo lichtte Adriaansens toe. Adriaansens nam wel de oproep van Stoffer ter harte om dit te controleren voor het kabinet vrijdag het besluit neemt, ter harte.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
