Vanmiddag werden de koninkrijksvlag, geus en oorlogswimpel aan boord van Zr.Ms. Vlaardingen neergehaald. Dat gebeurde in Vlaardingen aan Het Scheur, waar de mijnenjager uit 1989 was afgemeerd. Een afscheid, maar ook een nieuw begin, want de nieuwe mijnenbestrijdingsvaartuigen zijn onderweg.
De vlag van de Vlaardingen wordt voor de laatste keer neergehaald. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De plechtigheid voltrok zich vanmiddag deels op een grasveld aan de rand van een woonwijk in Vlaardingen, met iets verderop aan de steiger de afgemeerde mijnenjager. Het bescheiden militair ceremonieel werd van een afstandje gadegeslagen door de bemanningsleden van de Vlaardingen bij de geus en de vlag, in afwachting tot het moment van uitdienststelling. Dat volgde na enkele toespraken, waarna een einde kwam aan het operationele bestaan van het schip in Nederlandse dienst.
Krimp en groei
Het was niet de eerste uitdienststelling van de Alkmaarklasse die ooit uit vijftien mijnenjagers bestond. De eerste, Hr.Ms. Alkmaar, is alweer 24 jaar geleden uit de vaart genomen. Daarna volgden nog eens negen uitdienststellingen; bijna allemaal uit bezuinigingsoogpunt.
De uitdienststelling van de Vlaardingen is de eerste waarbij er een duidelijke link is met de komst van de nieuwe schepen, de mijnenbestrijdingsvaartuigen van de Vlissingenklasse.
Groepscommandant Mijnendienst KTZ Lex van der Kraan. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Die nieuwe toekomst voor de Mijnendienst benadrukt ook groepscommandant Mijnendienst kapitein ter zee Lex van der Kraan tegenover ondergetekende: "Een schip uit dienst stellen is nooit leuk, maar zoals je ook al in je vorige artikel schreef, het is wel nodig."
De bemanning van de Vlaardingen gaat over naar Zr.Ms. Schiedam (Alkmaarklasse), terwijl later dit jaar de eerste fabrieksopleidingen starten voor de bemanningen van de Vlissingen.
De Mijnendienst vaart nu met steeds minder schepen, maar moet straks flink gaan groeien. Van der Kraan: "De Vlissingen die volgend jaar in dienst komt heeft een basisbemanning van 33 personen. Dat is bijna net zoveel als op de huidige Alkmaarklasse, en daar komt de modulegroep nog bij. Dat is de bemanning die de onbemande systemen gaat beheren."
"Dus als je in 2030 het totaalplaatje aan bemanningen ziet, is het aantal benodigde personen net zoveel als we voor acht Alkmaarklasse mijnenjagers nodig hadden."
Werving
De Mijnendienst moet dus groeien naar een nieuwe organisatie. "Daar zijn we al mee bezig", zegt Van der Kraan. "Naast behoud, leggen we een focus op het werven van personeel. De aanstellingsopdracht die Werving voor de Mijnendienst heeft gekregen, is een stuk hoger. Maar je moet het personeel nog wel krijgen."
De marine heeft geen eigen wervingsafdeling meer en de werving gebeurt voor heel Defensie. "Er is nu natuurlijk de generatie D-campagne. Ik zeg dan gekscherend: generatie M zou ook meer naar de voorgrond moeten."
Met de nieuwe schepen hoopt de Mijnendienst meer de interesse van jongeren te wekken. "Daar zetten we meer op in. Twee weken terug is in Oostende de nieuwe simulator getoond. Die is nog niet helemaal af, maar de Virtual Reality Room was al wel ingericht. Die is bedoeld om nieuwe bemanningsleden door het schip te laten lopen, zodat je in VR het schip al leert kennen. Die willen we ook inzetten voor werving. Bijvoorbeeld tijdens de Wereldhavendagen."
(Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Makkum ook uit dienst, samen met Vlaaridngen naar Oekraïne
Voor de Vlaardingen is een andere toekomst uitgetekend. "Dit schip krijgt een goede bestemming, met de overdracht aan Oekraine", zegt Van der Kraan.
Voor dat zover is, volgen volgende week eerst varende beproevingen. "Daarna gaat het schip naar Zeebrugge voor onderhoud," zegt Van der Kraan. "Begin volgend jaar wordt de Vlaardingen overgedragen aan Oekraïne." De nieuwe bemanning kan dan aan boord. Van der Kraan: "Een groot deel van de Oekraïense bemanningen hebben hun opleidingen al gehad en de keyfunctionarissen zijn regelmatig aan het meevaren. We hebben veel werk aan de overdracht aan Oekraïne, maar het is dankbaar werk."
Behalve de Vlaardingen, gaat ook de Makkum richting Oekraïne. Dat schip zal eind dit jaar uit dienst worden gesteld. "Daar is nog geen exacte datum voor bepaald."
Dipje
Dat betekent dat aan het einde van het jaar de Mijnendienst naar drie schepen gaat. "Dus we krijgen ergens een dipje", erkent de groepscommandant. "We kunnen nog steeds aan onze NAVO-verplichtingen voldoen, ook aan onze verplichtingen op de Noordzee. We hebben bovendien de GeoSea nog, dus dat schip kunnen we gebruiken voor duikers en onze Remus [onderwaterdrone]. Daarmee kunnen we nog steeds explosieven hier op de Noordzee te ruimen, mocht dat nodig zijn."
Illustratie van de Vlissingenklasse. (Beeld: Defensie/ Naval Group)
Oude schepen, nieuwe schepen
De teruglopende capaciteit is tijdelijk. In december 2025 moet de Vlissingen in dienst worden gesteld. Navraag bij Defensie leert dat de bouw in Frankrijk nog steeds op schema ligt.
En dat is nodig, want de schepen zijn op leeftijd. Toch worden ze nog met succes ingezet. "Tijdens de laatste operationele weken van de Vlaardingen heeft dit schip nog drie explosieven geruimd", zegt Van der Kraan. "Dat geeft ook aan hoe goed ze hun werk doen. We slagen er ook steeds in om mijnenjagers naar NAVO-vlootverbanden te sturen, soms zelfs twee. En eenmaal in NAVO-verband zijn we vaak degene die de meeste explosieven vindt en ruimt."
Dat komt volgens Van der Kraan "omdat het concept zo goed" is. Dat concept gaat met de komst van de nieuwe schepen overboord, als straks op afstand door onbemande systemen op mijnen wordt gejaagd. "Dat nieuwe concept zal zeker net zo goed worden", zegt Van der Kraan. "Bij mijnenbestrijding wil je namelijk zoveel mogelijk sensoren in het water hebben. Dat is wat er straks gebeurt, waardoor we ook veel sneller kunnen jagen. We gaan echt vooruitlopen. Dat heeft ook z'n nadelen, want we moeten eerst kruipen, lopen en dan pas leren rennen, in een toch wel spannende tijd. Maar we leggen straks wel een nieuw systeem op de mat."
De nieuwe schepen krijgen ook middelen om weer mijnen te gaan vegen: waarmee een schip kan worden nagebootst en dat de mijn moet verleiden om te exploderen. "Dat hebben we een tijdje niet gedaan. Voor sommige type zeebodems is het verdomd lastig om met een sonar mijnen te vinden. Dan heb je echt weer veegcapacioteit nodig."
Een ander voordeel volgens Van der Kraan is de mogelijkheid om drones snel te vervangen of aan te passen, met de bestaande schepen. "Een van de dingen waar we nog steeds moeite mee hebben, is het vinden van verzande mijnen. We ontwikkelen nu met TNO een tool die wel in de zeebodem kijkt. De sensoren die dat nu kunnen, doen dat in een te klein gebied. Wat wij willen is mijnen onder het zand in een groter gebied vinden. We zijn in een redelijk ver gevorderd stadium."
Meer werk
Het beloven drukke tijden te worden voor de Mijnendienst. De nieuwe schepen die veel groter zijn dan de huidige, zijn ook zwaarder bewapend. Van der Kraan: "Als je alleen al naar de wapensystemen kijkt, worden het bijna patrouilleschepen. Een 40mm-kanon, remote control .50. En dan nog veel betere radarsystemen." Dus zijn er meer taken mogelijk. "Seabed warfare is natuurlijk ook een hot topic en daar kunnen de nieuwe schepen een behoorlijke bijdrage aan leveren." En ondertussen blijven mijnen, zo zien we ook in de Zwarte Zee, relevant.
Ook de Alkmaarklasse was een revolutie
De stap van oude naar een nieuwe capaciteit heeft de Mijnendienst eerder meegemaakt. Een van de personen die de vorige grote veranderingen van dichtbij meemaakte, is kapitein ter zee b.d. Bob Roetering. Roetering was commandant Mijnendienst toen de Vlaardingen op 15 maart 1989 in dienst werd gesteld (een paar honderd meter verderop) en schreef enkele jaren terug een boek over de Alkmaarklasse.
"De Alkmaarklasse was nieuw", zegt Roetering in de tent die voor de uitdienststelling is neergezet. "Vooral de elektronica was voor de mannen van de houten dieselboten heel anders. We hadden veelal mijnenvegers, maar ook vier mijnenjagers. Die schepen hadden een oude 193-sonar van Plessey, dat was een soort prototype. Maar nu kwamen ineens mooie DUDM-sonars uit Frankrijk. Elk land leverde bepaalde onderdelen, de Fransen de sonar en Nederland de voortstuwing. Met die voortstuwing hebben we trouwens de nodige problemen gehad. De Franse sonar had weliswaar 240 modificaties nodig aan vooral het hijssysteem [deze sonar moet uit de romp zakken], maar het beeld was mooi."
De rompen zijn nog steeds goed
De Alkmaarklasse, die door de voorloper van Naval Group is ontworpen, werd in Nederland door Van der Giessen-de Noord gebouwd. Die werf is later opgegaan in Royal IHC. Roetering is vooral onder de indruk van de glasvezelversterkte romp. "Destijds waren we bang voor osmose", zegt Roetering. "Van der Giessen-de Noord en TNO vertrouwden de Franse methodes voor het maken van de polyester romp niet. Zij hebben ze daarom op hun eigen manier gebouwd en hebben ze geen last gehad van osmose. De rompen zijn nog steeds heel goed. De techniek is oud, daar lopen ze elke week aan te sleutelen om het nog werkend te houden. Ze zijn na 35 jaar technisch aan hun eind, maar de Nederlandse rompen zijn nog goed. Complimenten aan de bouwers."
"Daarom heeft Pakistan ook twee schepen gekocht: voor de romp. Niet voor de systemen. Ze zetten hun systemen over op de Nederlandse rompen."
Ruzie en kinderziektes
Roetering kijkt met vertrouwen naar de komst van de nieuwe schepen. "Al krijgt ook de nieuwe klasse te maken krijgen met kinderziektes. Dat heb je altijd. En er zal ruzie komen over de financiën en operationele eisen. Dat weet je vooraf als de werf systemen moet gaan ontwikkelen op basis van eisen. Want dan moet straks bepaald worden of ze voldoen. De marine zegt van niet, industrie zegt van wel. Maar dat zal in goed overleg gaan. Het worden in ieder geval mooie schepen, maar ik zou wel meer verdediging tegen drones willen."
Goede herinneringen
Na de uitdienststelling kregen de aanwezige oud-commandanten van de Vlaardingen een letter uit het naambord overhandigd. Ook kreeg de burgemeester van Vlaardingen een naambord en de scheepsbel in bruikleen.
Onder het genot van een nasi-hap (het is immers woensdag) en een bier konden de genodigden herinneringen over de Vlaardingen ophalen.
Een van de oud-commandanten zei na afloop tegen Marineschepen.nl: "Ik ben begin jaren negentig commandant geweest van dit schip en met een deel heb ik na al die jaren nog steeds contact." Kijkend naar de houten letter in zijn hand: "En zonder sentimenteel te worden... maar waar maak je dit mee?"
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
